Jelito grube to nie tylko rura służąca wydaleniu resztek pokarmowych. Do jelita grubego w ciągu doby wlewa się ok. 1,5 litra treści pokarmowej, zawierającej w ok. 90 % wodę i elektrolity, które wchłania się do krwioobiegu, co zapobiega odwodnieniu i zaburzeniom elektrolitowym. Jelito grube ma dużą pojemność resorpcyjną i może wchłaniać nawet do 3 l wody na dobę. Treść wpływająca do jelita zostaje w nim wymieszana ze śluzem produkowanym przez gruczoły śluzowe. Wydzielanie śluzu następuje w wyniku ucisku i rozciągania ściany okrężnicy.
Aktywność motoryczna jelita grubego jest dość skomplikowana. Strawiona w jelicie cienkim papka pokarmowa poddawana są w okrężnicy wielu różnym procesom.
Okrężnica wykonuje szereg ruchów, które są niezbędne do zapewnienia jej prawidłowej funkcji:
- skurcze okrężne
- odcinkowe
- skurcze perystaltyczne
- ruchy masowe
Przepływ pokarmu
- po 6 godz. wpływa do okrężnicy
- po 9 – 12 godz. wypełnia poprzecznicę
- po 13-17 godz. dociera do esicy
- po 24 godz. wypełnia się odbytnica
W okrężnicy bytują miliardy bakterii (takich jak pałeczki Escherichia coli, Aerobacter aerogenes, Clostridium welchii – pałeczki zgorzeli gazowej) . Liczba bakterii tworzących mikroflorę jelitową zwiększa się w miarę oddalania się od zastawki krętniczo-kątniczej. Ilość bakterii wydalanych z kałem może przekroczyć 30% masy jego stałych składników. Bakterie jelitowe można podzielić na korzystne i niekorzystne dla człowieka. Korzystne przyśpieszają proces trawienia produkując enzymy, które produkują niezbędne witaminy: K, B 12, biotynę, kwas pantotenowy, kwas foliowy i kwas nikotynowy. W trakcie procesów trawienia jelitowego powstają również gazy, jak metan, wodór, dwutlenek węgla, które wydalane są na zewnątrz lub wchłaniane z jelit do krwi.
W jelicie grubym jest również wytwarzany i wchłaniany amoniak, który jest produktem przemiany białka.
Przetrawione treści przechodzą przez jelito zstępujące, gdzie wchłaniana jest woda do esicy a następnie do odbytnicy. Zakończenia nerwowe sygnalizują do mózgu uczucie parcia i w tym momencie możemy decydować o swoim zdrowiu.
| Skład mas kałowych | |
|---|---|
| Skład | % całkowitej masy |
| Woda | 75 |
| Substancje stałe | 25 |
| Skład substancji stałych | % całkowitej ilości |
| Celuloza i inne włókna ulegające trawieniu | różny |
| Bakterie | 30 |
| Substancje nieorganiczne (głównie wapń i foforany) | 15 |
| Tłuszcze i pochodne tłuszczów | 15 |
| Złuszczone komórki błony śluzowej, śluz i małe ilości enzymów trawiennych | 5 |
Jelito grube człowieka dorosłego często wypełnione jest kamieniami kałowymi, stwardniałymii gnijącymi resztkami nie strawionych pokarmów. Okrężnica przystosowana jest do przetwarzania ok.2,5 kg pożywienia jednorazowo. Gdy ta masa zostanie przekroczona, układ mięśniowy nie jest w stanie utrzymać zbyt dużego ciężaru, jelito ulega rozciągnięciu, jego mięśniówka jest osłabiona i pogarsza się motoryka. Dotyczy to zwłaszcza jelita poprzecznego, które zaczyna opadać i wyraźnie uciskać narządy położone wewnątrz miednicy. Często jest to przyczyną niepłodności, kiedy uciskokrężnicy na macicę i jajowody uniemozliwia zapłodnienie.
Niestrawione resztki pokarmowe pozostają w okrężnicy coraz dłużej. Powstające środowisko sprzyja rozwojowi niekorzystnej flory bakteryjnej, która produkuje przenikające do krwi toksyny, wywołując toksemię.
Lista toksycznych substancji powstających w jelicie grubym jest bardzo długa – oto niektóre z nich:
- amoniak
- kadaweryna
- agmatyna
- fenol
- indol
- muskaryna
- siarkowodór
- botulina
- indykan
- krezol
- kwas mlekowy
- metanotiol
- putrescyna
- urobilina
- tioglobina
Związki toksyczne powstające w trakcie procesów rozkładu w jelicie grubym nie są szkodliwe, jeśli są na bieżąco usuwane. Jeśli jednak wskutek nieprawidłowej pracy jelita następuje ich nadmierne gromadzenie się, zaczynają przenikać przez błonę śluzową jelita do krwi i wywołują liczne dolegliwości ze strony różnych organów.